Sztokholmskie banany

Przegląd szynowego transportu publicznego w Sztokholmie: od tramwajów (Spårväg) i metra (Tunnelbanan) po koleje lokalne (Saltsjöbanan i Roslagsbanan).

AB Stockholms Spårvägar

Spółka akcyjna Tramwaje Sztokholmskie została powołana przez miasto w 1915 roku w celu uporządkowania komunikacji tramwajowej, dotychczas składających się z dwóch niezależnych sieci: Stockholms Nya Spårvägsaktiebolag (dosłownie: Sztokholmska Nowa Tramwajowa Spółka Akcyjna) oraz Stockholms Södra Spårvägsaktiebolag (Sztokholmska Południowa…). Obie sieci połączono w 1922 roku. Sieć rozwijała się; w 1933 roku otworzono tunel Slussen — Skanstull, który można by było zakwalifikować jako premetro. Zdjęcie z podziemnej stacji Ringvägen można objerzeć na Wikimedia Commons

Spółka zarządzała również komunikacją autobusową, trolejbusową (istniejącą w latach 1941–64) oraz metrem, którego pierwsza linia została otwarta w 1950 roku.

Wpisując się w ówczesne tendencje w Europie Zachodniej, w 1957 roku rada miasta podjęła decyzję o likwidacji tramwajów w centrum Sztokholmu. Jako datę zakończenia operacji wyznaczono rok 1970, ale po ogłoszonych w 1963 planach przejścia na ruch prawostronny przyspieszono zawieszenie ruchu i ostatnio tramwaj zjechał do zajezdni nocą przed Dagen H — 3 września 1967.

Również w 1967, spółkę przekształcono w Stockholms Lokaltrafik (Sztokholmska Komunikacja Lokalna). Z dawnej sieci tramwajowej pozostały trzy linie: Nockebybanan (linia 12), Södra Lidingöbanan (21) oraz Norra Lidingöbanan. Pierwsze dwie przetrwały trudne czasy i obecnie nadal kursują, z całkowicie wymienionym taborem. Ostatnia niestety została zlikwidowana w 1971.

Djurgårdslinjen

Staraniem Svenska Spårvägssällskapet (Szwedzkie Towarzystwo Tramwajowe) w czerwcu 1991 tramwaje powróciły do centrum Sztokholmu. Uruchomiono linię 7, która połączyła Norrmalmstorg z Waldemarsudde, położonym na wyspie Djurgården. Linia miała charakter turystyczny i obsługiwana była wyłącznie taborem zabytkowym.

Obecnie linia kursuje z oznaczeniem 7N, gdzie N bierze się od jednego z krańców linii: Norrmalmstorg. Linia kursuje przez większą część roku — w 2013 rozkład wyglądał następująco: od 29 marca do 16 czerwca oraz od 1 sierpnia do 16 grudnia w soboty, niedziele i święta ramowych godzinach 11–18; od 21 czerwca do 25 sierpnia codziennie od 11 do 19. Takt około 12 minut.

#

#

A1 76

W mojej pierwszej podróży linią 7N trafiłem na skład: wagon motorowy A1 76 i doczepa B19 846. Wagon A1 powstał w 1926 roku w wyniku przebudowy wagonu A2 spółki Stockholms Nya Spårvägsaktiebolag z 1904 roku. Doczepa pochodzi z 1929 roku. Takie zestawy kursowały na miejskich liniach w Sztokholmie do lat 60.

#

A1 76 podczas postoju na pętli Norrmalmstorg.

#

Wagon B19 846. Na tylnej ścianie umocowana skrzynka pocztowa.

#

Pulpit motorniczego

#

Wnętrze doczepy B19.

#

#

A31 331 Göteborgsmustang

Udało mi się przejechać również drugim składem — Mustang A31 331 z doczepą B31 615. Wagony z przeznaczeniem do kursowania w Göteborgu wyprodukowały zakłady Hägglund w 1947 (wagon motorowy) i 1952 (doczepa).

W 1988 roku zostały zakupione przez SL z przeznaczeniem na Djurgårdslinjen. W porównianiu do mustangów eksploatowanych w Sztokholmie, te göteborskie są szersze (2500 mm zamiast 2350 mm) oraz dotrwały do przebudowy na ruch prawostronny.

#

#

A31 na pętli Skansen.

#

Wnętrze göteborskiego mustanga.

#

#

Spårväg City

Djurgårdslinjen odniosła duży sukces, nie tylko wśród turystów, ale również wśród zwykłych pasażerów. Dlatego też w 2010 przedłużono linię w kierunku T-Centralen do Sergels Torg i zakupiono sześć wagonów Bombardier Flexity Classic, oznaczonych symbolem A34. 23 sierpnia nowe tramwaje wyjechały na przedłużoną linię 7, a wagony historyczne skierowano na linię 7N, która z jednej strony pozostała na starej pętli Norrmalmstorg, a z drugiej skróconą ją do Skansenu.

#

#

#

#

Tunnelbanan

Pierwszą linię otworzono w 1950 roku. Obecnie składa się z trzech głównych linii (zielona, czerwona, niebieska), które na końcach się dodatkowo rozdzielają. Poszczególne warianty są oznaczone numerami linii: 10 i 11 dla linii niebieskiej; 13 i 14 dla dla czerwonej oraz 17, 18 i 19 dla zielonej.

Pierwszą linią była linia zielona, czerwoną budowano w latach 1964–78, a niebieską 1975–85. Oficjalnie kolory liniom przydzielono w latach 90., choć na schematach były stosowane znacznie wcześniej. Dla drugiej linii wybrano kolor czerwony (początkowo bardziej pomarańczowy) jako kontrastujący z zieloną pierwszą. Trzecią oznaczano na niebiesko, ponieważ skierowano tam nowe składy posiadające niebieską malaturę, w odróżnieniu od poprzednich generacji, które były całe zielone. Ruch, podobnie jak na sieci kolejowej, prowadzony jest torem lewym.

#

Skład C20 linii czerwonej na stacji Slussen.

Centralny punkt sieci stanowi położona w sąsiedztwie dworca Stockholm C stacja T-Centralen, na której krzyżują się wszystkie linie. Na południe wybiegają razem linie zielona i czerwona — posiadają wspólne stacje Gamla Stan i Slussen. Przesiadki pomiędzy liniami są zorganizowane doskonale. Stacja T-Centralen posiada trzy perony. Najpłycej położony jest peron, który obsługuje pociągi linii zielonej w kierunku północnym i czerwonej w kierunku południowym — pasażerowie przemieszczający się z północnego wschodu na północny zachód miasta przesiadają się z pociągu na pociąg przy jednym poziomie. Z pierwszego peronu prowadzą schody ruchome na drugi, położony dokładnie pod pierwszym. Tam zatrzymują się pociągi linii zielonej jadące na południe i czerwonej jadące na północ. Jednoperonowa przesiadka dla pasażerów jadących w przeciwnym kierunku. Niżej znajduje się peron linii niebieskiej, do którego trzeba chwilę iść wykutym w skale i pomalowanym na błękitno tunelem.

Co z pasażerami, którzy jadą z północy na południe i potrzebują się przesiąść między liniami zieloną i czerwoną? Czy muszą oni jeździć schodami ruchomymi między peronami T-Centralen? Naturalnie, że nie — pomyślano o wygodnych przesiadkach także dla nich. Między stacjami T-Centralne i Gamla Stan tory wracają do jednego poziomu, a tory linii czerwonej zamieniają się miejscami. Dzięki takiemu zabiegowi na stacjach Gamla Stan i Slussen są po dwa perony z posortowanym ruchem wg kierunku: przy peronie zachodnim zatrzymują się pociągi dwóch linii, jadące na północ (przypominam, ruch lewostronny), a przy wschodnim — jadące na południe.

C20 Vagn 2000

Większość taboru została wymieniona na nowe zespoły trakcyjne produkcji Bombardiera, oznaczone symbolem C20. Pomiędzy 1997 i 2004 rokiem dostarczono 90 trójczłonowych zespołów.

Środkowy człon oparty jest na dwóch dwuosiowych wózkach, natomiast człony skrajne posiadają tylko po jednym wózku — z drugiej strony wspierają się na członie środkowym. Wszystkie osie są napędne, zatem ten nietypowy układ osi można oznaczyć jako Bo'+Bo'Bo'+Bo'.

Długość zestawu to 46,5 metra, a prędkość konstrukcyjna to 90 km/h. Jednak na poszczególnych liniach dopuszczone są niższe prędkości: 80 km/h (czerwona i niebieska), 70 km/h (zielona). C20 kursują najczęściej w składach po trzy zespoły (9 członów). Na linii zielonej całkowicie wyparły stare składy, natomiast na pozostałych kursują jeszcze, głównie w godzinach szczytu i na kursach skróconych, starsze wagony.

#

Sąsiedni tor: pociąg linii zielonej.

#

#

Stacja Tekniska högskolan (Politechnika)

#

Aby nie stracić orientacji…

#

Czterościan

#

Wagony serii C6

Cx

Pozostałe wagony to przedstawiciele serii C1 — C15, z których większość już wycofano z użytku. W ruchu pozostają C6, C14 i C15. Wszystkie te typy posiadały podobne parametry: długość od 17,32 m do 17,62 m; szerokość pudła 2,8 m. Każdy wagon zabierał 48 pasażerów na miejscach siedzących — układ czwórkowy 2+2 w całym wagonie.

Pociągi kursują w składach po 8 wagonów (140 m) lub 10 wagonów (175 m) — tylko na linii niebieskiej, gdzie są dłuższe perony. Niestety tylko te starsze pociągi mogą wykorzystać dłuższe perony — nie mieszczą się tam cztery jednostki C20.

#

C6 2703

#

#

Pomiędzy Slussen i Gamla Stan. Dobrze widoczna konstrukcja zespołów C20: skrajne człony oparte tylko na jednym wózku.

#

Saltsjöbanan

Saltsjöbanan to jednotorowa, normalnotorowa, zelektryfikowana kolej lokalna łącząca Saltsjöbaden i Solsidan ze Sztokholmem, stacją Slussen. Podstawowa linia ma długość 16 kilometrów, a odnoga do Solsidan mierzy 3 kilometry.

Linię otworzono 1 lipca 1893, zelektryfikowano odcinkami już w latach 1913–14. Początkowo napięcie sieci trakcyjnej wynosiło 1500 V prądu stałego; w 1976 zmieniono je na 750 V, spójne z tym stosowanym w metrze.

Razem ze zmianą napięcia wymieniono cały tabor na składy złożone z wagonu motorowego C10 i sterowniczego C11. Wagony te wybudowano w latach 1975–76 na podstawie produkowanej wówczas serii C8 dla metra. Największe różnice, to zamontowanie pantografu zamiast odbieraka na wózku, likwidacja środkowych drzwi o raz zabudowanie progów likwidujących odstęp pomiędzy pudłem wagonu i peronem.

W latach 2000–01 przebudowano cztery wagony C8 na dwa C10 i dwa C11, umożliwiając sformowanie dwóch dotatkowych składów.

#

Wagon C11 2895 na stacji końcowej Slussen

#

Wagon C11 2916

#

#

Wnętrze wagonu C11, widoczne miejsca, w których w wagonach C8 była zaprojektowana trzecia para drzwi.

#

Stacja Henriksdal, drewniany peron i dobrze widoczne progi zapełniające odstęp pomiędzy wagonem ma peronem.

#

Skład C10 2821 + C11 2822, przebudowany w latach 2000–01 z wagonów metra typu C8.

#

#

Roslagsbanan

#

Kolej wąskotorowa, obsługująca tereny na północ od Sztokholmu. Pierwszą linię, Stockholms östra — Kårsta, otworzono w 1885 roku. Obecnie kursują tutaj trzy linie: L27, L28 i L29. Wszystkie rozpoczynają bieg na stacji Stockholms östra, stycznej ze stacją metra Tekniska högskolan, i podążają razem na północ do stacji Djursholms Ösby, gdzie linia L29 odbija na pólnocny wschód do stacji końcowej Näsbypark. Kolejna stacja węzłowa to Roslags Nasby, skąd pociągi linii L27 jadą do stacji Kårsta, a L28 — Österskär.

Cała sieć jest zelektryfikowana napięciem 1500 V prądu stałego. Łączna długość torów wynosi 65 kilometrów. Tory mają szerokość 891 mm — co odpowiada trzem stopom szwedzkim; stąd koleje o takim rozstawie nazywane są trefotabanor. Maksymalna prędkość drogowa wynosi 80 km/h.

#

Wejście na dworzec Stockholms östra (Sztokholm Wschodni).

#

X10p

Obecnie cały tabor stanowią pojazdy wyprodukowane przez ABB Railcal w latach 1988–95. Wagony są zestawione w stałe składy składające się z: wagonu sterowniczego UBxp, środkowego UBp i motorowego X10p. Wagon sterowniczy zawsze znajduje się od południowej, a motorowy — od północnej strony. Takie składy kursują pojedynczo lub podwójnie, co daje 214 lub 428 miejsc siedzących w pociągu.

Wagony mierzą po 19,9 metra. Doczepy mają masę 16,3 tony (sterownicze) i 16 ton (środkowe). Wagony motorowe są naturalnie cięższe: 27,7 tony. Napęd na oba dwuosiowe wózki, zapewniany przez cztery silniki o mocy 100 kW każdy.

#

#

#

#

#

#

Oryginalne wnętrze wagonu X10p.

#

Wnętrze zmodernizowane.

#

#

#

#

Stacja węzłowa Roslags Näsby.

Pendeltåg

Ostatnią częścią systemu SL są pociągi podmiejskie Pendeltåg (pociągi wahadłowe, dla dojeżdżających do pracy). Kursują one na wybiegających ze Sztokholmu liniach kolejowych. Pociągi włączone organizacyjnie w transport lokalny Sztokholmu ruszyły w 1968 roku. Obecnie na system składają się cztery linie o długości 200 kilometrów z 53 przystankami.

Pociągi obsługują dwie serie zespołów trakcyjnych: X10 i X60.

X10 produkowano w latach 1982–93. Są to dwuczłony o prędkości maksymalnej 140 km/h. X60 to sześcioczłonowe, niskopodłogowe zespoły produkcji Alstomu. O obu typach napisałem przy okazji wizyty w Göteborgu krótkie opisy.

#

Stockholm C. Spotkanie pokoleń: X10 3154 i X60 6010.

#

X60 wjeżdża w perony stacji Stockholm C od południa.

#

#

Jadące na północ Pendeltågi docierają do oddalonej o 78 kilometrów Uppsali.

W powyższym przewodniku zabrakło opisu sieci tramwajowych leżących na obrzeżach miasta: Lidingöbanan, Nockebybanan i Tvärbanan. Może innym razem. ;)

Smutne jest niestety tylko to, że kilka miesięcy przed moim wyjazdem na Lidingöbanan jeździły jeszcze pochodzące z lat 40. wagony A24B. Potem linię zamknięto w celu przeprowadzenia gruntownej modernizacji i obecnie jeżdżą już tam zwykłe, współczesne tramwaje.